Türk dilleri veya Türk lehçeleri olarak Doğu Avrupa'dan Sibirya ve Çin'in batısına kadar uzanan bir alanda ana dil olarak 180 milyon kişi tarafından, ikinci dil olarak konuşanlar da sayılırsa 200 milyon kişi tarafından konuşulan, birbirleri ile çok yakın akraba olan ve 40 ayrı yazı diline bölünen bir dil grubu tanımlanır. Türk dilleri Altay dilleri ailesine aittir. En çok konuşulan Türk dili, Türkiye Türkçesidir.
Türk dillerini diğer dil ailelerinden farklı kılan mühim bir özelliği, konuşucularının uzun süre göçebe olarak yaşamışlığı ve bu yüzden bu dillerin sürekli birbirlerinden etkilenmiş olmalarıdır. Türk dillerinin çok sayıda aynı anlamda kullanılan ortak kelimelere sahip olmalarının yanı sıra cümle yapıları da hep aynı kalır. Bu yüzden Türk dillerinin bir dil ailesi olmadığı, tek bir dilin lehçeleri olduğu görüşü de yaygındır ve Türk lehçeleri, Çağdaş Türk yazı dilleri veya Türk dilinin kolları gibi adlandırıldıklarına da rastlayabiliriz. (Bakınız: "Dil" ve "Lehçe" tartışması)
Bu tabloda Türk dillerinde cümle yapısının aynı kaldığını gösteren bir örnek görebilirsiniz:
Diller |
Cümle yapısı |
Gagavuz Türkçesi |
Uşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr. |
Türkiye Türkçesi |
Çocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor. |
Azerbaycanca |
Uşaqlar məktəbdə dilimizi latin əlifbası ilə yazır. |
Türkmence |
Çagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiýi bile(n) ýazýar. |
Özbekçe |
Bolalar maktabda tilimizni latin alifbosi bilan / ila yozadi. |
Uygurca |
Balilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu. |
Kazakça |
Balalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı. |
Kırgızca |
Balalar mektepte tilibizdi latin alfaviti menen cazat. |
Tatarca |
Balalar mäktäpdä telebezne latin älifbası bilän / ilä yaza. |
Çoğu Altay dillerinde olduğu gibi Türk dillerinde de büyük ve küçük ses uyumu vardır (Özbekçe hariç), yazımda sözcükler son ekler alarak uzarlar ve cümle yapısı özne-nesne-yüklem sırasıyla oluşturulur. Kazakça örnek:
- jaz (yaz)
- jaz.u (yazı)
- jaz.u.şı (yazıcı/yazar)
- jaz.u.şı.lar (yazıcılar)
- jaz.u.şı.lar.ım (yazıcılarım)
- jaz.u.şı.lar.ım.ız (yazıcılarımız)
- jaz.u.şı.lar.ım.ız.da (yazıcılarımızda)
- jaz.u.şı.lar.ım.ız.da.ğı (yazıcılarımızdaki)
- jaz.u.şı.lar.ım.ız.da.ğı.lar (yazıcılarımızdakiler)
- jaz.u.şı.lar.ım.ız.da.ğı.lar.dan (yazıcılarımızdakilerden)
|